Tôi nhớ lần đầu tiên xem một đoạn clip về Yayoi Kusama, một biểu tượng của mỹ thuật Nhật Bản đương đại, lúc ấy tôi 24 tuổi.
Đó là lần đầu tiên tôi có thiện cảm với thứ hoạ tiết tròn xoe, cái mà tôi vẫn xem như một nét rất *Hannah Montana* trước đó (Pop it, hop it, polka dot it… OMG). Polka dot làm tôi liên tưởng tới những váy áo và dụng cụ màu mè trẻ con. Thậm chí, nó khiến tôi nhớ về lần mình bị sốt xuất huyết sau kỳ thi đại học. Cả người tôi là một rổ polka dots, xấu xí và khổ sở.
Tóm lại, tôi ghét polka dots.
3 năm sau, tôi phải thao thức check lên check xuống wesbite của Kusama, đặt trước vé cả 4 tháng để có được 90 phút vào xem triển lãm tranh của bà tại Tokyo. Session của tôi vào lúc 2PM thứ 6 ngày 13/7/2018, trong cái nắng chát chúa của mùa mè nước Nhật. Tôi đến không phải vì mê polka dots, tôi chỉ đến, vì muốn chạm gần hơn nghệ thuật của bà.
Yayoi Kusama sinh năm 1929 tại thành phố Matsumoto, Nagano trong một gia đình danh giá. Thiên hướng nghệ thuật từ nhỏ đã nhen nhóm trong trái tim của bà, và thể hiện qua những chấm tròn polka dots. Bà vẽ polka dots từ rất lâu, mà theo lời bà nói, “cứ tự thế tuôn ra”. Gia đình không đồng ý với việc Yayoi theo nghệ thuật và mong muốn bà phải kết hôn với người môn đăng hộ đối, như cách đã ép buộc người chị gái của bà. Yayoi phản ứng gay gắt với điều này, và bà thể hiện điều đó bằng việc vẽ ngày đêm. Theo lời kể, mẹ của bà đã tức giận ném tất cả hộp màu và nói rằng nếu “Nếu muốn vẽ thì hãy ra khỏi nhà”.
Và như thế, cô gái nhỏ bé tìm đường thoát ly để đến vùng đất tự do, nơi cuộc đời rốt cuộc cũng đưa bà đến với đất Mỹ.
Từ 1957-1973, Yayoi Kusama sống và làm nghệ thuật tại New York. Cái nôi của contemporary art chắp cánh cho Yayoi thực hiện những ý tưởng táo bạo, không giống ai của bà. Từ những quả bóng kim loại tròn, những mẩu cotton kỳ lạ được cho là *penises* và experimental art trong thang máy, Yayoi diễn ra cảm xúc của bà về tự do, hoà bình, nổi loạn, sex.
Và, không thể không kể đến, tình yêu của và với pumpkin.
Trong bảo tàng Yayoi, mỗi người đến dự chỉ có 2 phút vỏn vẹn trong phòng tối, nơi trưng bày những “quả bí đốm” của Yayoi. Mirror room luôn là điểm sáng trong các tác phẩm của Yayoi, ở đó, tuỳ thuộc vào góc độ và vị trí của người xem trong phòng kiếng, toàn bộ trải nghiệm nghệ thuật của họ cũng thay đổi. Trong căn phòng bí ngô, thứ 6 ngày 13 tháng 7, tôi đứng chính diện, ngắm nhìn những trái bí nhỏ dần sáng lấp lánh trong thế giới bí ẩn kia. Lúc đó, một ý nghĩ rất buồn cười rằng, mình giống một chú cánh cam bay vào khu vườn bí. Bí xinh quá, cánh cam bay một vòng hai phút, rồi đi về :>
Tôi nghiệm ra, nghê thuật chỉ đẹp khi có tình yêu. Hơn hết, tôi cảm nhận Yayoi yêu cuộc sống này lắm. Mỗi bức tranh là những mảng lộn xộn trong tiềm thức của bà, giằng co giữa cái sống và cái chết. Yayoi có rất nhiều bức tranh vẽ về cái chết, bà hình dung cõi chết thế nào, và mình sẽ chết ra sao. Trong bức tranh có cả ngàn con mắt nhắm hờ, và cô bé Yayoi cứ tư lự, lặng yên. Yayoi thoát ly gia đình, giữa bà và người mẹ vẫn đầy lòng căm ghét. Chưa bao giờ hoà hợp. Nhưng tôi tin bà yêu cha mẹ lắm. Tình yêu lãng đãng trong tranh của Yayoi. Người ta nói nếu không vẽ, bà sẽ hoá điên. Vì suy nghĩ của bà, polka dots của bà, phải hiện lên giấy. Và tình yêu lẫn ước vọng cống hiến cho hoà bình qua nghệ thuật của bà, cứ nằm trong khung tranh. Cô bé Yayoi trong bà vẫn nằm nguyên đấy, tỉ mẩn những đốm tròn. Và Yayoi cũng chẳng mê hám thứ hào quang phù phiếm, bà vẫn là một hiện tượng của nghệ thuật đương đại, của cả ngành thời trang.
Tôi tự hỏi, nghệ thuật của tôi, sao để giữ cho sự nồng nhiệt không bao giờ cạn, cho những mùi hương mình làm ra chẳng bao giờ bị “cliche”, cho đẹp và đượm tình yêu như cảm giác từ bà vậy.
Từ 1977, Yayoi trở về Nhật Bản. Bà sống và làm việc tại một studio gần bệnh viện ở Tokyo, nơi bác sĩ có thể chăm sóc tốt cho tình trạng thần kinh của bà. Yayoi vẫn làm việc, vẫn vẽ miệt mài.
Khi tôi vẽ, cả thế giới dường như biến mất, tôi chỉ thấy tôi và tranh của mình… Tôi không cố gắng lồng ghép polka dots vào đó…nhưng nó tự trở thành như thế… phải chăng đó chính là hình thù của căn bệnh của tôi…?
After all… the moon is a polka dot, the sun is a polka dot, and the earth we are living in is also a polka dot. And also you can find them in a form of the eternally mysterious cosmos, too.
Bạn có thể tìm hiểu thêm về Yayoi Kusama qua video dưới đây:
Wako, 17/7/2018
Rei Nguyen
